Każda skóra inaczej reaguje na działanie promieniowania słonecznego. Na jednej po ekspozycji pojawi się rumień/oparzenie słoneczne, inna się opali. Im jaśniejsza karnacja, więcej piegów, tym mniejsza naturalna ochrona przed UV i większe ryzyko powstania rumienia. Im ciemniejsza skóra, tym mniejsze/lub żadne prawdopodobieństwo pojawienia się oparzenia, a opalenizna będzie widoczna, już przy niewielkim nasłonecznieniu.
Fototyp skóry
Aby przewidzieć możliwą reakcję skóry na promieniowanie słoneczne warto znać jej fototyp. Wyróżniamy 6 fototypów skóry:
fototyp 1 – bardzo jasna skóra z licznymi piegami, słaba naturalna ochrona, zawsze pojawia się rumień/oparzenie słoneczne, skóra nie opala się,
fototyp 2 – jasna skóra, z trudem opala się, duża skłonność do oparzenia słonecznego, opalenizna bardzo jasna,
fototyp 5 – skóra ciemnobrązowa, dość silna naturalna ochrona, łatwo opala się, a opalenizna jest o kolorze brązowym, oparzenia występują rzadko,
fototyp 6 – bardzo ciemna skóra mająca naturalną ochronę przed UV, opalenizna ciemna, bez skłonności do oparzeń słonecznych.
Ochrona skóry przed słońcem
W celu ograniczenia negatywnego oddziaływania słońca na skórę (rumień, starzenie, zaburzenia pigmentacyjne, nowotwory) należy stosować kosmetyki promieniochronne. Określenie, że ochrona skóry jest konieczna jedynie wtedy, kiedy mamy zamiar „opalać się” jest błędne. Ważne, aby preparaty promieniochronne działały szerokopasmowo, chroniły przed UVA, UVB, IR. Niekiedy krem zmniejsza jedynie działanie promieniowania UVB. Sprzyja to wydłużeniu ekspozycji na słońce i większemu narażeniu na UVA (zmarszczki). W formułach kosmetyków promieniochronnych często występuje połączenie kilku filtrów chemicznych i fizycznych, co wpływa na wzrost skuteczności działania. Skuteczność ochrony zależy także od od ilości użytego preparatu i częstotliwości aplikacji. Wskazana jest zasada „nie żałować kosmetyku”. Krem z filtrem powinien być także zużyty w jednym sezonie.
Im jaśniejsza karnacja, tym mniejsza naturalna ochrona i większa skłonność do powstania rumienia. Dlatego konieczne jest stosowanie preparatów ochronnych z filtrem o wysokim wskaźniku SPF. U osób z jasną karnacją uzyskanie opalenizny jest bardzo trudne. Im ciemniejsza karnacja, tym lepsza naturalna ochrona przed promieniowaniem UV. Rumień nie pojawia się lub występuje bardzo rzadko. Opalenizna widoczna jest „szybko”, a zastosowany filtr może być niższy.
Symbol SPF na opakowaniu kosmetyku informuje jedynie o wysokości ochrony przed promieniowaniem UVB. Najwyższy filtr SPF 50 chroni skórę w ok. 98%. Pełna ochrona skóry przed promieniowaniem słonecznym nie istnieje!
Ciemniejsze zabarwienie skóry można także uzyskać stosując samoopalacz. Pamiętajmy jednak, że taka „opalenizna” nie chroni skóry przed wpływem promieniowania słonecznego, gdyż nie wiąże się z wytwarzaniem melaniny w naskórku.
Jak korzystać ze słońca?
Aby ograniczyć narażenie skóry na negatywny wpływ promieniowania słonecznego stosuj się do tych wskazówek:
sprawdzaj pogodę, index UV,
określ swój fototyp, im jaśniejsza karnacja, tym większe ryzyko oparzenia skóry, im ciemniejsza, tym mniejsze ryzyko oparzenia,
dobierz odpowiedni filtr, zadbaj by wykazywał szerokie spektrum ochrony przed promieniowaniem UVA i UVB,
nakładaj preparat z filtrem około 30 minut przed planowaną ekspozycją na słońce i ponawiaj aplikację w ciągu dnia co około 2 godziny, również po kąpieli, spoceniu się, czy wytarciu skóry np. ręcznikiem
stosuj filtr SPF 30, a najlepiej SPF 50, wybieraj mineralny/chemiczny filtr,
przygotuj się do ekspozycji na słońce, pamiętaj o warunkach geograficznych – góry, woda, piasek,
pierwsza ekspozycja na słońce powinna być kilkunastominutowa, a potem czas można wydłużyć w zależności od fototypu skóry,
nie eksponuj skóry na promieniowanie słoneczne między 10-15 godziną, a w południe chroń się w cieniu,
chroń skórę również ubraniem,
najlepsze nakrycie głowy to kapelusz z szerokim rondem, tak by powstający cień zasłaniał twarz, szyję,
noś okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV,
podczas pływania załóż koszulkę z filtrem UV,
jeśli lubisz przebywać na świeżym powietrzu wybieraj godziny poranne lub popołudniowe,
unikaj kontaktu z roślinami fototoksycznymi,
nie eksponuj się na słońce, gdy zażywasz leki,
uzupełniaj płyny około 2-3 litrów (woda, soki warzywno-owocowe).
Pielęgnacja skóry w okresie lata
W czasie lata, kiedy skóra jest szczególnie narażona na wpływ promieniowania słonecznego, warto zadbać o jej odpowiednią pielęgnację. Ważna jest:
regularna fotoprotekcja, filtr SPF powyżej 30,
dbałość o nawilżenie skóry, preparaty wiążące wodę w naskórku z kwasem hialuronowym, ektoiną, trehalozą i utrudniające jej odparowanie,
odbudowa ochronnej bariery hydrolipidowej, kosmetyki z fitoceramidami, emolientami, estrami cholesterolu,
przeciwdziałanie objawom fotostarzenia, kremy z karnozyną, peptydami, witaminą C,
ograniczenie stresu oksydacyjnego, preparaty z witaminami: A, B3, C, E, flawonoidami z zielonej herbaty, soi, miłorzębu japońskiego,
Po ekspozycji na słońce, szczególnie u osób o jasnej karnacji może wystąpić na skórze odczyn rumieniowy. Im skóra jest jaśniejsza, tym większe prawdopodobieństwo takiej reakcji. Jeśli ekspozycja była „zbyt intensywna”, a skóra nieodpowiednio chroniona przed promieniowaniem UV, może powstać również oparzenie słoneczne, czyli rumień skóry z pęcherzami, znaczną bolesnością i pieczeniem. Mogą także pojawić się objawy ogólne np. złe samopoczucie. Oparzenie po ekspozycji na promieniowanie słoneczne to „szok dla skóry”.
W zależności od mechanizmu powstawania, opaleniznę pojawiającą się na skórze po ekspozycji na promieniowane UV można podzielić na:
opaleniznę szybką – na skutek uwolnienia już obecnej w skórze melaniny, uzyskujemy dzięki UVA,
opaleniznę długotrwałą – dzięki wytworzeniu nowej melaniny, pod wpływem promieniowania UVB.
Synteza witaminy D3
W syntezie witaminy D3 bierze udział promieniowanie UVB. W naszej szerokości geograficznej witamina D3 jest syntetyzowana od końca kwietnia do początku września. Wystarczy, by w tym czasie eksponować się na słońce 15 minut w godzinach 10-15 odsłaniając około 18 % powierzchni skóry, najlepiej przedramiona i uda.
Unikajmy „syntetyzowania witaminy D3 „ eksponując tylko twarz i grzbiety rąk, gdyż to zbyt mała powierzchnia skóry, a ponadto i tak w ciągu naszego życia te okolice ciała są najbardziej narażone na działanie promieniowania UV.
W pozostałych miesiącach, a także w przypadku licznych znamion barwnikowych, zmian nowotworowych, czerniaka, chorób ogólnoustrojowych, osób starszych, lepiej witaminę przyjmować np. doustnie oraz wzbogacić dietę o produkty z dużą jej zawartością np. ryby morskie. Gdybyśmy bardzo dokładnie przestrzegali zaleceń i stosowali na całą skórę preparaty z wysokim filtrem UVB, witamina D3 nie byłaby syntetyzowana. Ponieważ jednak nie zawsze przestrzegamy zaleceń odnośnie aplikacji kremu z filtrem – niedokładne smarowanie, niewiele kremu, brak ponownego nałożenia kremu po określonym czasie, po kąpieli, to synteza witaminy D3 odbywa się.
Osoby nie korzystające ze słońca, nie syntetyzują witaminy D3 w skórze. Także zdolność syntezy witaminy D3 w skórze u osób starszych zmniejsza się, a jednocześnie ekspozycja na słońce jest rzadsza. Ponieważ promieniowanie UVB nie przechodzi przez szyby okienne, tak więc nie uzyskujemy syntezy witaminy D3 jadąc samochodem z zamkniętymi szybami.
Odczyny fototoksyczne
Promieniowanie UVA i preparaty światłouczulające powodują powstanie odczynów fototoksycznych (przypominających oparzenie słoneczne) oraz odczynów fotoalergicznych. Preparaty światłouczulające zwiększające wrażliwość skóry na działanie słońca to: leki przyjmowane doustnie (przeciwzapalne, hormony, przeciwgrzybicze, antybiotyki), leki stosowane miejscowo (przeciwbólowe), niektóre kosmetyki i preparaty zawierające zioła np. dziurawiec. Kontakt z roślinami zawierającymi substancje światłouczulające w słoneczne dni może spowodować powstanie rumienia, pęcherzy, czyli zmian przypominających oparzenie słoneczne. Jeśli kontakt z roślinami światłouczulającymi był niewielki, a intensywność słońca nieznaczna, to mogą pojawić się przebarwienia na skórze, które niestety długo się utrzymują. Te same leki mogą mieć działanie fototoksyczne i/lub fotoalergiczne (informacja jest w ulotkach). Przed ekspozycją na słońce należy zmyć wszelkie kosmetyki ze składnikami światłouczulającymi z ciała, by uniknąć odczynów fototoksycznych – przebarwień, a niekiedy rumienia, pęcherzy.
Starzenie się skóry
Wielokrotne ekspozycje na słońce bez odpowiedniego przygotowania i pielęgnacji powodują szybsze starzenie się skóry (fotostarzenie). Zjawisko to dotyka najbardziej osoby o jasnej karnacji, czyli słabej naturalnej ochronie przed promieniowaniem. Charakterystyczne cechy fotostarzenia to: spadek sprężystości, pogrubienie naskórka, głębokie zmarszczki i bruzdy, szorstkość, przebarwienia i odbarwienia. Wygląd skóry jest więc wynikiem fotostarzenia i starzenia fizjologicznego, związanego z wiekiem.
Przebarwienia i zaburzenia pigmentacji
Skóra eksponowana na słońce przez wiele lat ma nierówny koloryt, powstają liczne przebarwienia. Najczęstsza ich lokalizacja to twarz, dekolt, grzbiety rąk i plecy. Przebarwienia mogą mieć średnicę od kilku do kilkunastu mm. Ciemnieją pod wpływem kolejnych ekspozycji na słońce.
Nowotwory skóry, w tym czerniak
Promieniowanie UV jest odpowiedzialne za powstawanie zmian przednowotworowych, nowotworów skóry, w tym czerniaka. Osoby z licznymi znamionami barwnikowymi nie powinny opalać się! Im bardziej nasilone objawy fotostarzenia się skóry, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się zmian przednowotworowych i nowotworów skóry. Ekspozycja na słońce, a szczególnie oparzenia słoneczne zwiększają ryzyko czerniaka.
Jeśli zauważysz podejrzaną zmianę zgłoś się do lekarza!
Promieniowanie słoneczne docierające do ziemi nie jest jednorodne. Jest to promieniowanie podczerwone (IR) dające odczucie ciepła, promieniowanie widzialne (VIS) i promieniowanie ultrafioletowe (UV). To właśnie to ostatnie, stanowiące niewielką część widma słonecznego, dla naszej skóry jest szczególnie niebezpieczne. Promieniowanie emitowane przez Słońce poprawia nastrój, wpływa na syntezę witaminy D3, ale także prowadzi do oparzeń słonecznych, nowotworów, przebarwień i przedwczesnego starzenia się skóry. Umiejętne korzystanie z ekspozycji słonecznych, pozwoli zmniejszyć/uniknąć niekorzystnego działania słońca. A oto fakty i mity o promieniowaniu słonecznym.
Jak działa promieniowanie słoneczne na skórę?
Słońce emituje różne rodzaje promieniowania:
promieniowanie podczerwone daje uczucie ciepła, przy nagrzaniu głowy i karku prowadzi do udaru słonecznego,
promieniowanie widzialne pozwala widzieć w kolorach,
promieniowanie ultrafioletowe to UVA, UVB, UVC,
promieniowanie UVA dociera do skóry właściwej, przechodzi przez chmury i szyby okienne, działa cały rok, przyśpiesza starzenie skóry, daje wczesną opaleniznę, jego natężenie jest takie samo przez cały czas,
promieniowanie UVA nie wywołuje rumienia i wydaje się, że nie działa, a jednak po latach pojawiają się zmarszczki, zmiany przednowotworowe i nowotwory, szczególnie sprzyja pojawieniu się czerniaka. Więcej o czynnikach ryzyka wystąpienia czerniaka piszemy w tym artykule,
promieniowanie UVA jest emitowane w solariach i umożliwia uzyskanie szybkiej opalenizny, ale jest ona nietrwała o żółtawo-brązowym odcieniu, związana z uwolnieniem melaniny obecnej w skórze, by wytworzyć trwałą opaleniznę konieczne jest promieniowanie UVB,
promieniowanie UVB jest filtrowane przez chmury, szyby okienne, najintensywniej działa w godzinach 10-15, szczególnie latem,
promieniowanie UVB „ostrzega nas, że słońce działa” i jest odpowiedzialne za powstanie rumienia lub oparzenia słonecznego, szczególnie u osób o bardzo jasnej karnacji,
promieniowanie UVB powoduje syntezę melaniny i daje oczekiwaną opaleniznę, utrzymującą się kilka miesięcy, stanowiącą ochronę przed słońcem
promieniowanie UVB działa na poziomie naskórka, prowadzi do powstania zmian przednowotworowych i nowotworów skóry,
promieniowanie UVC jest wychwytywane przez warstwę ozonową i nie dociera do skóry.
Promieniowanie słoneczne – co wpływa na intensywność?
Dawka promieniowania ultrafioletowego zależy od pory roku i dnia. Najintensywniejsze promieniowanie jest w południe, a mniejsze wczesnym rankiem i po południu. Dlatego należy unikać ekspozycji na UV od ok. 10 – 11 godziny do ok. 15-16 godziny. Największe nasilenie UV dotyczy miesięcy letnich. Im dalej od równika, tym mniejsza intensywność promieniowania. Im bliżej tym większa. Intensywność promieniowania wzrasta wraz z wysokością nad poziom morza, a więc w górach będzie wyższa. Promieniowanie słoneczne jest także bardziej intensywne, gdy odbija się od piasku, wody, śniegu. Chmury – ich grubość, gęstość, kształt również wpływają na intensywność promieniowania. Pamiętajmy iż, promieniowanie UVA przechodzi przez chmury i dociera do skóry także w pochmurny dzień..
Czym jest Index UV?
Index UV to międzynarodowa jednostka miary określająca poziom/intensywność promieniowania UV w danym miejscu, dniu. Index promieniowania UV podawany jest w różnych aplikacjach pogodowych. Im wyższy wskaźnik, tym krócej powinniśmy przebywać na słońcu:
wskaźnik 1 i 2 oznacza, iż można bezpiecznie przebywać na słońcu, wskazane są okulary słoneczne,
wskaźnik 3, 4 i 5 to średnie zagrożenie. Podczas dłuższego przebywania na słońcu, wskazane są okulary przeciwsłoneczne, nakrycie głowy, szukanie cienia w godzinach południowych,
wskaźnik 6 i 7 to wysokie i bardzo wysokie ryzyko,
wskaźnik 8, 9 i 10 to bardzo wysokie zagrożenie. Dlatego dodatkowo w godzinach południowych należy chronić się w cieniu, również w pomieszczeniach,
wskaźnik 11 to ekstremalne ryzyko oparzenia słonecznego/uszkodzenia skóry, należy unikać ekspozycji na słońce.
Index 3-7 wskazuje, iż w godzinach południowych trzeba szukać cienia, chronić skórę ubraniem, stosować krem z filtrem, mieć nakrycie głowy i okulary przeciwsłoneczne. Wskaźnik UV 8 i powyżej to poza powyższymi zaleceniami, dodatkowo należy szukać cienia w godzinach południowych, też w pomieszczeniach.
Opalanie się a ekspozycja na słońce
Ekspozycja na słońce występuje zawsze, gdy skóra nie jest chroniona i jest „wystawiona” na jego działanie np. w trakcie prac w ogrodzie, uprawiania aktywności na powietrzu, w czasie spaceru, czy w związku z wykonywanym zawodem tzw. ekspozycja zawodowa. Jej następstwem są wczesne i odległe odczyny skórne:
W okresie menopauzy znacznie spada poziom hormonów kobiecych – estrogenów i progesteronu, ustaje miesiączkowanie, a różne zmiany dotyczą całego organizmu. Pogarsza się również stan skóry. Jest to tzw. starzenie wewnątrzpochodne, zwane hormonalnym, czy też fizjologicznym. Największym problemem jest suchość skóry, jej zmniejszona sprężystość i elastyczność oraz wiotkość. Zmarszczki są bardziej widoczne, zmienia się owal twarzy, a skóra staje się bardziej obwisła. Obecne są przebarwienia, a zaburzona bariera naskórkowa sprzyja podrażnieniom. Dlatego skóra w okresie menopauzy wymaga specjalnej pielęgnacji…
Zmiany w naskórku
Keratynocyty mają mniejszą zdolność do proliferacji (odnowy). Obserwuje się ścieńczenie wszystkich warstw naskórka, głównie warstwy kolczystej i ziarnistej. Spada liczba melanocytów, ale mają one tendencję do gromadzenia się, co na skórze objawia się przebarwieniami. Wydzielanie łoju jest mniejsze, dlatego naskórek słabiej zatrzymuje wodę i zwiększa się TEWL. Skóra staje się mniej odporna na działanie różnych czynników zewnętrznych, łatwiej ulega podrażnieniom. Zmniejsza się także zdolność do naprawy, a gojenie uszkodzeń skóry jest wolniejsze.
Granica skórno-naskórkowa zostaje wygładzona, sople naskórkowe skracają się, a rozszerzają brodawki skóry, komórki warstwy podstawnej słabiej przylegają do skóry właściwej.
Zmiany w skórze właściwej
Zmniejsza się metabolizm komórkowy. Spada aktywność fibroblastów i synteza kolagenu, dochodzi do zwiększonej degeneracji włókien kolagenowych. Stają się one sztywne, mniej elastyczne, rzadziej rozmieszczone i o bardziej nieuporządkowanym układzie. W ciągu kilku lat menopauzy, skóra traci około 30% kolagenu. Elastyna jest wolniej syntetyzowana, ulega zmianom, a ułożenie włókien staje się nieco luźniejsze. Mikrokrążenie jest osłabione, mniej jest naczyń krwionośnych, a więc gorsze odżywienie skóry i zaopatrzenie w składniki odżywcze. Wydzielanie łoju i potu zmniejsza się. Wzrasta przepuszczalność skóry. Zmniejsza się także ilość proteoglikanów. Dochodzi do spadku ilości kwasu hialuronowego, a skóra zdecydowanie słabiej „zatrzymuje” wodę.
Zmiany w tkance podskórnej
Obserwuje się mniejszą aktywność adipocytów. Stopniowy zanik tkanki podskórnej prowadzi do zmiany owalu twarzy.
Objawy kliniczne skóry w okresie menopauzy
Skóra jest cienka, atroficzna, a zmarszczki bardziej widoczne. Zmniejszenie ilości tkanki podskórnej zmienia owal twarzy. Skóra staje się obwisła, mało elastyczna. Dochodzi do utraty funkcji skóry jako bariery, wzrasta przeznaskórkowa utrata wody (TEWL). Suchość skóry jest głównym problemem w okresie menopauzy. Skóra jest zdecydowanie słabiej nawilżona i ma słabszą możliwość „zatrzymywania wody”. Wydzielanie łoju jest mniejsze, ale może dochodzić do przerostu gruczołów łojowych, widocznych głównie na skórze czoła w postaci żółtawych grudek. Skóra jest bardziej wrażliwa na różne czynniki zewnętrzne, wykazuje skłonność do podrażnień, zaczerwienienia. Jest bledsza i gorzej odżywiona. Ma mniejszą zdolność do gojenia i regeneracji. Dużym problemem są przebarwienia, często na twarzy, grzbietach rąk, dekolcie.
Potrzeby skóry w okresie menopauzy
Główne problemy skóry w okresie menopauzy to suchość, brak blasku, przebarwienia, spadek elastyczności i sprężystości, wiotkość, zmarszczki, zmiana owalu twarzy, zaburzona bariera naskórkowa. Wzrasta wrażliwość skóry i jej skłonność do podrażnień. Polecane składniki czynne to: kwas hialuronowy, witamina C, E, hydroksykwasy, retinoidy, bakuchiol, niacynamid, madekasozyd (z wąkrotki azjatyckiej).
Skóra w okresie menopauzy wymaga codziennej prawidłowej pielęgnacji. Istotne znaczenie ma ochrona przed niekorzystnym działaniem czynników zewnętrznych, w tym fotoprotekcja. Ważne jest stosowanie kosmetyków z filtrami o szerokim spektrum działania promieniochronnego. Należy także wzmacniać barierę naskórkową (np. ceramidy, cholesterol), poprawić nawilżenie skóry poprzez wiązanie cząsteczek wody w naskórku (humektanty np. kwas hialuronowy, mocznik, kwas mlekowy), zmniejszyć przeznaskórkową utratę wody (emolienty np. oleje roślinne), stosować substancje odżywcze pobudzające naskórek i skórę właściwą do odnowy, w tym stymulujące syntezę kolagenu (np. peptydy, retinoidy, fitoestrogeny). W codziennej pielęgnacji nie może zabraknąć preparatów redukujących przebarwienia z niacynamidem, witaminą C, kwasem kojowym, traneksamowym, a także łagodzących podrażnienia. Oferta jest różnorodna np. krem, serum, ampułki, maski (do przygotowania w domu lub gotowe).
Warto także korzystać z zabiegów w gabinecie kosmetycznym – nawilżających, stymulujących regenerację i odnowę, zmniejszających przebarwienia, łagodzących podrażnienia, czy z zabiegów z zakresu medycyny estetycznej.
Wzrost wydzielania łoju – łojotok, nieprawidłowy skład łoju, prowadzi do zmian pH, mikrobiomu skóry i może sprzyjać pojawieniu się zmian zapalnych. Obserwujemy wpływ łoju na powstanie takich dolegliwości, problemów, jak: skóra tłusta, łojotokowa, trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty, łupież tłusty, łojotokowe zapalenie skóry twarzy, głowy z przerzedzeniem włosów (łysienie łojotokowe).
Łojotokowe zapalenie skóry
Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to przewlekłe, nawracające schorzenie występujące u około 2-5% populacji. Może pojawić się w każdym wieku, choć częściej występuje u dzieci, młodzieży i młodszych dorosłych osób, głównie u mężczyzn. Dotyczy przede wszystkim okolic obfitujących w gruczoły łojowe. Zmiany zajmują skórę owłosioną głowy i twarz. Najczęstsza lokalizacja na twarzy to brwi i skóra między brwiami, powieki, fałdy nosowo-policzkowe, broda, okolica wąsów, a także za uszami i w przewodach słuchowych zewnętrznych. Również na tułowiu mogą pojawiać się zmiany, zazwyczaj w okolicy mostka.
W etiopatogenezie ŁZS podkreśla się zmiany w składzie mikrobiomu, jednak zasadniczą rolę przypisuje się lipofilnym drożdżakom Malassezia (Pityrosporum ovale) . Znaczenie odgrywa także nieprawidłowa dieta, zanieczyszczenie środowiska, emocje, stres. Do pogorszenia stanu skóry może przyczynić się również nieprawidłowa jej pielęgnacja. Źle dobrane kosmetyki mogą nasilać rumień, złuszczanie i świąd skóry.
Zaostrzenie zmian obserwuje się jesienią, zimą, a poprawę w okresie letnim. Chorzy często skarżą się na znaczny świąd i pieczenie. Na twarzy zmiany są rumieniowe z obecnością mniej lub bardziej nasilonego złuszczania, jednak na skórze owłosionej głowy mogą pojawiać się wykwity o różnym stopniu zajmowanej powierzchni i bardziej nasilone. Łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy może objawiać się delikatnym złuszczaniem, bez rumienia, do zmian ze znacznym rumieniem, żółtymi łuskami ściśle przylegającymi do skóry, z sączeniem. W przypadku nasilonego łojotoku, nawracającego zapalenia łojotokowego skóry głowy może pojawić się przerzedzenie włosów tzw. łysienie łojotokowe, głównie na szczycie głowy. Poza pielęgnacją skóry, w zmianach bardziej nasilonych, skłonności do przerzedzenia włosów konieczne jest leczenie dermatologiczne – miejscowe/ogólne. Istotne znaczenie ma zmniejszenie stanu zapalnego, zmniejszenie wydzielania łoju, ograniczenie ilości Pityrosporum ovale (działanie przeciwgrzybicze, przeciwdrożdżakowe).
Skóra u osób z łojotokowym zapaleniem skóry może być wrażliwa, łatwiej ulegać podrażnieniom. Dlatego należy umiejętnie dobierać preparaty do pielęgnacji, tak by wzmacniały barierę ochronną. Leczenie i pielęgnacja łojotokowego zapalenia skóry została omówiona w tym artykule.
Łupież
Łupież to schorzenie przewlekłe z okresami remisji, z obecnością złuszczania skóry głowy. Zmianom towarzyszy różnie nasilony łojotok, świąd skóry, przerzedzenie włosów. Podkreśla się skrócenie procesu odnowy naskórka do 7-15 dni (prawidłowo około 28 dni). Wzrost przepuszczalności bariery ochronnej (zmiany w składzie lipidów) prowadzi do pobudzenia i odnowy keratynocytów, co na skórze widoczne jest w postaci drobnych łusek. Istotną rolę odgrywa także obecność grzybów drożdżopodobnych, których ilość wzrasta, co sprzyja pojawieniu się stanu zapalnego. U osób z łupieżem około 70% mikroflory skóry głowy, to właśnie drożdżaki Malassezia, a u zdrowych tylko około 45%. Na pojawienie się, zaostrzenie łupieżu mają także wpływ zaburzenia hormonalne, uwarunkowania genetyczne, emocje, dieta.
W łupieżu zwykłym łuski są drobne, białe, łatwo odpadają w czasie czesania, nie obserwuje się stanu zapalnego skóry czy wypadania włosów. Najczęstsza lokalizacja to szczyt głowy, okolica ciemieniowa i okolice skroniowe.
W łupieżu tłustym łuski są żółte, większe, przylegają do skóry. Obserwuje się stan zapalny, wypadanie, przerzedzenie włosów włosów. Często zgłaszanym objawem jest silny świąd skóry. Część autorów traktuje łupież tłusty jako odmianę łojotokowego zapalenia skóry, inni uważają, iż jest to odrębna jednostka chorobowa.
Najczęściej polecaną formą pielęgnacji skóry, leczenia łupieżu są szampony. Ważne jest też stosowanie ich profilaktycznie w okresach remisji. Zaleca się preparaty keratolityczne (siarka, kwas salicylowy, mocznik), preparaty regulujące nasiloną proliferację keratynocytów (dziegcie mineralne), preparaty ograniczające rozwój bakterii i drożdżaków. U osób ze skłonnością do przerzedzenia włosów wskazane jest leczenie dermatologiczne.
Trądzik zwykły
Trądzik zwykły to schorzenie występujące u osób w drugiej i trzeciej dekadzie życia, choć głównie obserwowane jest u młodzieży w okresie dojrzewania. Zmiany zajmują twarz i tułów i mają różny stopień nasilenia i rozległości. Schorzenie może wystąpić także u osób dorosłych jako tzw. trądzik późny. Podkreśla się nadmierną aktywność gruczołów łojowych, łojotok (hormony w okresie dojrzewania), nagromadzenie się łoju w obrębie mieszka włosowego, zwiększoną proliferację komórek ujścia mieszka włosowego z tendencją do tworzenia mikrozaskórników i stworzenie warunków do namnażania się bakterii Cutibacterium acnes. Skóra jest tłusta, pojawiają się zmiany niezapalne zaskórniki, a następnie zapalne jak grudki, krosty i cysty. Istotne znaczenie w powstawaniu trądziku młodzieńczego odgrywają czynniki hormonalne obecność dihydrosteronu powstającego z testosteronu przy udziale enzymu 5-α-reduktazy. Zmiany w składzie łoju zakłócają prawidłowe rogowacenie, co sprzyja zmianom zapalnym. Więcej o pielęgnacji i leczeniu trądziku pospolitego pisaliśmy w tym artykule.
Trądzik różowaty
Trądzik różowaty jest przewlekłą dermatozą zapalną dotyczącą twarzy, w której można obserwować zwiększone wydzielanie łoju, łojotok. Schorzenie najczęściej dotyczy kobiet w wieku 30-60 lat. Na podłożu zmian rumieniowych pojawiają się grudki, krosty i guzki. Istotne znaczenie ma nadreaktywność naczyń krwionośnych i związany z tym rumień na twarzy, głównie na policzkach. Czynnikami prowokującymi zaczerwienienie może być zmiana temperatury otoczenia, gorące/pikantne potrawy, nieprawidłowa pielęgnacja skóry. Podkreśla się także rolę Demodex folliculorum w indukowaniu stanu zapalnego skóry. Wyróżnia się postać rumieniową z teleangiektazjami, postać grudkowo-krostkową, postać przerostową dotyczącą najczęściej nosa i postać oczną. Należy podkreślić ,iż w trądziku różowatym nie występują zaskórniki. Schorzenie ma przebieg przewlekły, zmianom może towarzyszyć uczucie pieczenia, kłucia. Dla wielu osób stanowi znaczny dyskomfort ze względu na widoczne zmiany skórne. Skóra w trądziku różowatym jest wrażliwa, delikatna. Istotne znaczenie ma edukacja, pielęgnacja i leczenie zmian. Więcej o leczeniu i pielęgnacji skóry w trądziku różowatym pisaliśmy w tym artykule.
Przeczytaj także I cz. artykułu „Łojotok i choroby skóry z nim związane” tutaj.
Gruczoły łojowe to odpowiedzialne za produkcję sebum struktury, które znajdują się w skórze właściwej i mają ujście do mieszka włosowego lub bezpośrednio na skórę. Najliczniejsze, największe gruczoły łojowe zlokalizowane są na twarzy, w okolicy mostka i na plecach – są to tzw. okolice łojotokowe. Na wewnętrznej powierzchni dłoni i na podeszwach gruczoły łojowe nie występują. Komórki wydzielnicze gruczołów łojowych (sebocyty) wypełniają się mieszaniną lipidów, stopniowo powiększają, aż ulegają pęknięciu i stają się wydzieliną Dochodzi więc do zniszczenia komórek (apoptoza). Takie gruczoły nazywamy holokrynowymi. Wydzielanie sebum uwarunkowane jest różnymi czynnikami: genetycznymi i wpływem środowiska. Aktywność gruczołów łojowych zmienia się w ciągu życia, jednak największą produkcję łoju obserwujemy w okresie dojrzewania, gdy wzrasta poziom hormonów. Może wówczas wystąpić łojotok. Głównymi hormonami wpływającymi na wydzielanie sebum są androgeny.
Regulacja wydzielania łoju
Wydzielanie łoju jest wspomagane przez skurcz mięśni przywłośnych. Wzrasta przy wyższej temperaturze otoczenia, a maleje z jej spadkiem. Jest większe u mężczyzn, natomiast u kobiet zmienia się w trakcie cyklu miesiączkowego (wzrasta w drugiej połowie). Wydzielanie łoju zmienia się także w ciągu życia. Największe obserwuje się u noworodków (matczyne hormony androgeny). Następnie zmniejsza się, by wzrosnąć w okresie dojrzewania (hormony). Spadek wydzielania następuje zazwyczaj po 40–tym roku życia, u kobiet wcześniej głównie około 45 roku życia (klimakterium), u mężczyzn później około 50-60 roku życia. Najobfitsze wydzielanie łoju występuje na twarzy, głowie i tułowiu.
Istotne znaczenie w wydzielaniu łoju mają czynniki genetyczne i środowiskowe. Jednak największą rolę odgrywają androgeny, w tym dihyrotestosteron, powstający z testosteronu przy udziale 5α-reduktazy. Estrogeny zmniejszają wydzielanie łoju, wpływają też na skład sebum i jego właściwości fizykochemiczne (mniej lepki, mniejsza skłonność do tworzenia zaskórników). Nadmiar progesteronu w stosunku do estrogenów stymuluje podziały sebocytów i nasila łojotok. Aktywność gruczołów łojowych wzrasta też pod wpływem hormonów tarczycy, wzrostu, insuliny, prolaktyny. Również sytuacje stresowe nasilają wydzielanie łoju (kortyzol). Retinoidy natomiast skutecznie obniżają wytwarzanie sebum.
Skład łoju i jego funkcje
Łój to mieszanina triglicerydów, wolnych kwasów tłuszczowych, wosków, skwalenu, cholesterolu i jego estrów. Skład łoju może ulegać zmianom w ciągu życia, różni się także składem u mężczyzn i u kobiet, a także przy wzroście temperatury otoczenia. Wolne kwasy tłuszczowe powstają pod wpływem enzymów wytwarzanych przez bakterie. Łój jest bezzapachowy, dopiero w kontakcie z bakteriami ”nabiera” zapachu. Łącząc się z lipidami naskórka, potem, tworzy warstwę ochronną przed czynnikami mechanicznymi, chemicznymi, bakteryjnymi. Łój natłuszcza włosy, dając im gładkość i elastyczność. Poprawia też natłuszczenie naskórka, jakby impregnuje go, a tym samym zmniejsza przeznaskórkową utratę wody i zwiększa jego elastyczność. W okolicach pozbawionych gruczołów łojowych większą rolę w ograniczeniu TEWL odgrywają jednak lipidy naskórka. Odpowiedni skład sebum umożliwia zasiedlenie się i rozwój „dobrych bakterii” na skórze. Wpływa także na odczyn pH skóry. Zbyt częste zmywanie łoju może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania skóry.
Wzrost wydzielania łoju – łojotok, nieprawidłowy skład łoju, prowadzi do zmian pH, mikrobiomu skóry i może sprzyjać pojawieniu się zmian zapalnych. Obserwujemy wpływ łoju na powstanie takich dolegliwości, problemów, jak: skóra tłusta, łojotokowa, trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty, łupież tłusty, łojotokowe zapalenie skóry twarzy, głowy z przerzedzeniem włosów (łysienie łojotokowe). Więcej o łojotokowym zapaleniu skóry, przyczynach i przebiegu tego schorzenia pisaliśmy w tym artykule.
Łojotok – nadmierne wydzielanie sebum
Łojotok to nadmierne wydzielanie łoju na powierzchnię skóry, jakby nieadekwatne do jej potrzeb. Czynność gruczołów łojowych jest stymulowana przez androgeny. Podkreśla się uwarunkowania genetyczne oraz większą wrażliwość gruczołów łojowych na androgeny: ich przerost, wzmożoną aktywność i produkcję łoju. Jeśli u kobiet obserwuje się zwiększone wydzielanie łoju, zaburzenia miesiączkowania, czy też np. nadmierne owłosienie, wskazana jest konsultacja u ginekologa/endokrynologa i ocena gospodarki hormonalnej.
Skóra tłusta, łojotokowa, przetłuszczająca się
Skóra tłusta, łojotok pojawia się w okresie dojrzewania, gdy wzrasta produkcja sebum. Największe przetłuszczanie się skóry obserwujemy w tzw. strefie T na skórze twarzy, a więc tam gdzie występuje dużo aktywnych gruczołów łojowych. Gruczoły te są stymulowane przez androgeny. Cera tłusta jest obserwowana u młodzieży, ale też u osób z trądzikiem zwykłym czy różowatym. U młodzieży można zauważyć poszerzone ujścia gruczołów łojowych, też zaskórniki. Cera tłusta, przetłuszczającą się może utrzymywać się i towarzyszyć w życiu dorosłym zarówno u mężczyzn i kobiet.
Skóra przybiera szarawy, ziemisty odcień, błyszczy się, połyskuje, wyraźnie „świeci się”, nawet zaraz po umyciu. Niekiedy gruczoły łojowe przerastają i są obecne w postaci żółtawych grudek. Skóra tłusta może przechodzić w cerę mieszaną lub wręcz suchą. W jej pielęgnacji należy zwrócić szczególna uwagę na przerwanie „błędnego koła” i działanie na jego różne etapy. Wzrost dihydrotestosteronu pobudza wydzielanie łoju, łój sprzyja zasiedlaniu się „złych mikroorganizmów”, powoduje powstanie substancji drażniących, stymulujących wydzielanie łoju.
hamować powstawanie substancji drażniących z lipidów sebum,
zmniejszać podrażnienia skóry, działać łagodząco i przeciwzapalnie np. alantoina, d-pantenol,
wykazywać działanie keratolityczne (zmniejszenie skłonności do tworzenia się zaskórników), zalecane są peelingi chemiczne np. kwas pirogronowy, glikolowy, salicylowy,
nie działać komedogennie,
prawidłowo oczyszczać skórę z zanieczyszczeń, nadmiaru sebum i makijażu, wskazany jest demakijaż dwuetapowy,
mieć właściwości matujące, zmniejszające błyszczenie się skóry np. tlenek cynku.
