Na skórze u każdej osoby znajdują się bakterie, grzyby, wirusy. Jak się ich skutecznie pozbyć? Czy to możliwe? Z pomocą przychodzą nam preparaty antybakteryjne.

Drobnoustroje – szkodliwe czy nie?

Bakterie, grzyby, wirusy są tam, gdzie znajdują dobre warunki do ich rozwoju. Są obecne zarówno na człowieku, zwierzętach, roślinach jak i przedmiotach nieożywionych. Niektóre z nich np. grzyby mogą wytwarzać przetrwalniki i stanowić zagrożenie nawet po kilku tysiącach lat np. mumie egipskie. Wszystkie drobnoustroje szukają dla siebie jak najlepszych warunków. Jedne są w tym „znakomite” inne nie mają, aż takich właściwości i wystarczy dokładne umycie rąk, by się ich pozbyć. Znane są bakterie chorobotwórcze, wywołujące różne schorzenia i niechorobotwórcze pomagające nam prawidłowo funkcjonować (np. flora bakteryjna jelitowa). Drobnoustroje są tam, gdzie mają najlepsze warunki. Niektóre z nich mogą jednak zaczekać na lepsze środowisko… Bakterie, wirusy, grzyby w czasie ewolucji wytworzyły różne mechanizmy umożliwiające im przetrwanie. Mimo postępu wiedzy, nowych technologii, potrafią niespodziewanie „zaatakować” i znacznie zmienić życie… całego świata! Znane są epidemie różnych schorzeń na przestrzeni wieków.

Czym jest mikrobiom?

Niektóre okolice ciała mają tzw. stałą florę bakteryjną, czyli taką, która się tam zadomowiła, ma dobre warunki do rozwoju, i nie dopuszcza do zasiedlenia przez inne drobnoustroje. Jednak przy sprzyjających warunkach np. uszkodzenie naskórka, nieprawidłowa pielęgnacja skóry i stosowane miejscowo preparaty, choroby ogólnoustrojowe, przyjmowane leki, skład mikrobioty może ulec zmianie, a bakterie „nasze” mogą być przyczyną choroby.

Bakterie i inne drobnoustroje znajdują się na naszej skórze wszędzie. Mówimy o fizjologicznym mikrobiomie. Część na krótko znajduje się na naszej skórze i jest to tzw. flora bakteryjna przejściowa. Największa jednak ilość bakterii i różnych drobnoustrojów jest na dłoniach, gdyż dotykamy różnych przedmiotów w otoczeniu, na których się one znajdują. „Brudne” ręce, czyli takie, które mają bardzo liczne drobnoustroje, stanowią dla nas zagrożenie. Około 80% zakażeń wywołanych jest przez przeniesienie drobnoustrojów z rąk na inne okolice ciała, w tym nos, usta.

Różnorodne drobnoustroje mogą być przyczyną różnych schorzeń. Skład naszego mikrobiomu zmienia się i modyfikuje pod wpływem wielu czynników przez całe życie. Czasami bakterie, które chciałyby się zadomowić na naszej skórze zostają „wyeliminowane” przez nasz mikrobiom i  organizm, który rozpozna „wroga” i nie udzieli zgody na jego osiedlenie (odporność miejscowa, ogólnoustrojowa, wrodzona, nabyta). Jednak jeśli bakterii jest dużo, a organizm jest osłabiony, dochodzi do zakażenia. Dlatego tak ważne jest prawidłowe mycie rąk (dokładne, każda okolica dłoni i nadgarstki przez około 30-60 sekund), stosowanie mydeł antybakteryjnych i w uzasadnionych przypadkach dezynfekcja, antyseptyka, aseptyka…

Działanie antybakteryjne i antyseptyczne

Bakteriobójczy preparat to taki,  który powstrzymuje rozwój bakterii,  niszczy ich struktury prowadząc do śmierci komórki bakteryjnej. Znanymi substancjami bakteriobójczymi są antybiotyki, które uszkadzają ściany komórkowe i różne struktury, jednocześnie „uśmiercając” bakterię. Jednak antybiotyki nieumiejętnie stosowane, bez uzasadnienia, mogą prowadzić do uodpornienia się bakterii. Antybiotyki w wyższych stężeniach są bakteriobójcze, a w niższych bakteriostatyczne. Synonimem do słowa bakteriobójczy jest określenie przeciwbakteryjny (antybakteryjny), chroniący przed bakteriami, uniemożliwiający ich namnażanie się. Hiperonimami do słowa bakteriobójczy jest określenie antyseptyczny (antyseptyka) oraz  dezynfekcja.

Antyseptyka to słowo utworzone z greckiego anti przeciw i sepsis gnicie, czyli zapobieganie „gniciu” skóry spowodowanego drobnoustrojami. Antyseptyka to jest usunięcie różnych drobnoustrojów („odkażenie”, pozbycie się drobnoustrojów) i dotyczy skóry, błon śluzowych oraz ran. Zabieg taki jest konieczny przed wykonaniem jakichkolwiek interwencji z przerwaniem ciągłości skóry, czy w sytuacji przypadkowego przerwania ciągłości skóry (np. uraz). Najczęściej używa się alkohol etylowy sam lub z dodatkiem np. jodu, czy innych barwników np. fiolet gencjany (znany z dzieciństwa przez niektóre osoby). Stosowane antyseptyczne substancje muszą być bezpieczne, a alkohol zalecany jest w stężeniu około 70° i na suchą skórę (by nie był rozcieńczony). Oczywiście producenci podają jaka ilość preparatu musi być użyta, przez jaki czas, by usunięcie drobnoustrojów było skuteczne. Mogą być to procedury higieniczne, chirurgiczne…

Polskim uczonym, który udoskonalił antyseptykę był chirurg,  Jan Mikulicz-Radecki, profesor uniwersytecki w Krakowie, Królewcu, Wrocławiu. Zalecał także podczas operacji używanie bawełnianych rękawiczek  (aseptyka) oraz jako pierwszy zastosował na przełomie 1896/1897 roku bawełniane maseczki zakrywające twarz i usta, zwane później maskami Mikulicza. A obecnie znane już całemu światu w różnych modyfikacjach…

Pojęcie dezynfekcji

Określenie dezynfekcja (odkażanie), to usunięcie drobnoustrojów i dotyczy przedmiotów, powierzchni. Choć obecnie ogólnie mówi się o dezynfekcji np. rąk (odkażanie). By powierzchnia była jałowa po zastosowaniu konkretnego preparatu należy przestrzegać wytycznych udzielonych przez producenta. Skuteczna dezynfekcja zależy od kilku elementów: jakie drobnoustroje są na powierzchni, jak jest ich dużo, jak bardzo są aktywne, jaki preparat został użyty, jakie ma właściwości, jakie ma stężenie, jaki czas jest potrzebny, by skutecznie zadziałał, co podlega dezynfekcji, jakie jest środowisko, jego wilgotność, temperatura, pH i inne czynniki. Do dezynfekcji można używać gorącej pary wodnej (około 100°C), promieniowania UV o długości 256 nm (UVC), także różnych alkoholi (np. etylowy, izopropylowy), aldehydów (formaldehyd), pochodnych fenolowych, barwników, nadtlenków (H2O2, nadmanganian potasu), ozonu, a także surfaktantów (na granicy faz). Niektóre z tych metod są nadal stosowane. Znane są również różne substancje pochodzenia roślinnego wykazujące pewne właściwości antybakteryjne i antyseptyczne, stosowane raczej pomocniczo.

Procedura mycia rąk

Jedną z metod zapobiegających szerzeniu się różnych zakażeń są procedury higieniczno-sanitarne. Konieczne jest dokładne i prawidłowe mycie rąk, a więc kolejno: zdjęcie biżuterii i zegarka, zmoczenie dłoni wodą, z wykorzystaniem około 3-5 ml mydła np. antybakteryjnego, powtarzanie kolejnych ruchów dłoni (po 5 razy) wg wytycznych WHO, z dotarciem do  wszystkich miejsc, również między palcami, łącznie ze skórą nadgarstków. Czas mycia powinien trwać około 30-60 sekund. Następnie spłukać dłonie pod wodą i osuszyć, najlepiej jednorazowym ręcznikiem. W celu dezynfekcji na suche dłonie, (nie na wilgotne) zastosować preparat na bazie alkoholu np. etylowego około 70%, który działa na różne drobnoustroje. Należy pamiętać, by paznokcie były czyste, krótko obcięte i nie pomalowane.

Preparaty antybakteryjne a pielęgnacja dłoni

Skóra często poddawana działaniu preparatów antybakteryjnych i antyseptycznych może stać się szorstka, ulec wysuszeniu i podrażnieniom. Wiąże się to z zaburzeniem ochronnej bariery hydrolipidowej na jej powierzchni i zwiększoną tansepidermalną utratą wilgoci (TEWL). Aby temu zapobiec konieczne jest jej odpowiednie natłuszczanie i stosowanie preparatów regeneracyjnych. Regularnie stosowany krem do rąk z olejem migdałowym czy mocznikiem pobudzi odnowę skóry dłoni i złagodzi objawy wysuszenia.

Więcej o pielęgnacji dłoni przeczytacie tu.